Πως οι Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών;

Πως οι Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών;

Τί είναι οι  Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας (Δ.Α.Ε);

  Όταν η αισθητηριακή εισροή δεν είναι ολοκληρωμένη ή καλά οργανωμένη, στον εγκέφαλο, τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά. Δεν παίρνουν πάντα μία ακριβή, αξιόπιστη, εικόνα για το σώμα και το περιβάλλον τους, και αυτή η μη ολοκληρωμένη αντίληψη παράγει, διαφόρων βαθμών προβλήματα ανάπτυξης, προβλήματα στην επεξεργασία της αισθητηριακής πληροφορίας και στην συμπεριφορά. Εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν είναι πάντοτε σε θέση να επεξεργαστούν τις πληροφορίες που δέχονται μέσω των αισθήσεων,δεν μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν σε μία κατάσταση. 

Η νευροβιολογία των αισθητηριακών συστημάτων είναι δυσλειτουργική και εμποδίζει το εκάστοτε άτομο να αντιληφθεί σωστά τον κόσμο γύρω του. Οι άνθρωποι πρέπει να είναι έτοιμοι να δεχτούν, να ερμηνεύσουν και να επεξεργαστούν πληροφορίες έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιληφθούν τον κόσμο γύρω τους.Αν δεν είναι ικανοί σε αυτό, μπορεί να νιώθουν άβολα, ή να εμφανίζουν "περίεργες" συμπεριφορές (π.χ. κλείνουν τα αυτιά τους, χτυπούν τα χέρια τους κ.ά.)

Τα παιδιά με Δ.Α.Ε. έχουν πρόβλημα να ερμηνεύουν τη συμπεριφορά (λεκτική ή μη) των ανθρώπων & γενικότερα το περιβάλλον γύρω τους. Η δυσλειτουργία αυτή προκαλεί δυσκολία να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους και να λειτουργήσουν όπως οι άλλοι. Μπορεί, για παράδειγμα, να είναι υπερ-ευαίσθητα στο άγγιγμα ή τον ήχο, ή να μην μπορούν να ακουμπήσουν συγκεκριμένες υφές.

H υπερ-ευαισθησία αυτή, είναι επίσης γνωστή ως υπερ-ανταπόκριση ή αισθητηριακή αμυντικότητα. Τα παιδιά με αυτή την "απόκριση" πιθανώς να παραπονεθούν για πράγματα όπως: την υφή ρούχων, μια ετικέτα ρούχου, ή το πόσο σφιχτές είναι οι κάλτσες τους. Μπορεί να είναι εξαιρετικά επιλεκτικά στο φαγητό τους, και να "κολλάνε" με ένα συγκεκριμένο φαγητό, ή ακόμη και να μην δοκιμάζουν κανένα άλλο. Ίσως, να περπατάνε στις μύτες των ποδιών τους για να μην δεχτούν αισθητηριακή εισροή, από την πατούσα του ποδιού τους. Μπορεί να μην μπορούν να δεχτούν το συνηθισμένο φως σε ένα δωμάτιο, να είναι υπερ-ευαίσθητα σε μυρωδιές χωρίς έντονο άρωμα. Επιπλέον, μπορεί να μην ανέχονται ήχους σε φυσιολογικά για εμάς όρια, και να "κλείνουν" τα αυτιά τους με τα χέρια τους. Τέλος, τα υπερ-ευαίσθητα παιδιά είναι συνεχώς σε ετοιμότητα, να δεχτούν ένα νέο κίνδυνο, όπως τα ίδια θεωρούν ή πιο απλά μια καινούρια ενόχληση και για αυτό πολλές φορές φαίνονται ενοχλημένα χωρίς να έχει συμβεί κάτι, όπως εμείς θεωρούμε, ή και "χαμένα στον κόσμο τους" επειδή φαντάζονται οτι θα συμβεί, κάτι που δεν θα τους αρέσει.

Απο την άλλη μεριά, τα παιδιά με Δ.Α.Ε μπορεί να έχουν την αντίθετη "απόκριση" στα ερεθίσματα, δηλαδή να είναι υπο-ευαίσθητα. Αυτή η υπο-ευαισθησία χαρακτηρίζεται από υψηλή ανοχή στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Παρά να αποφεύγουν, για παράδειγμα, μυρωδιές, αναζητούν συνεχώς μυρωδιές, μυρίζοντας τα πάντα. Αντί να αποφεύγουν τα αγγίγματα, τα βλέπουμε να σκοντάφτουν παντού, ή να πιάνουν τα πάντα, αναζητώντας αισθητηριακή εισροή. Τρέχουν, σκαρφαλώνουν, πηδούνε και στριφογυρίζουν συνεχώς, και δεν αποφεύγουν την κίνηση. Μπορεί να ζαλίζονται εύκολα- ή και ποτέ. Πολλές φορές παρουσιάζονται "ακούραστα" επειδή προκειμένου να δεχτούν την απαραίτητη εισροή που χρειάζονται ώστε να "ρυθμιστούν", αναγκάζονται να κινούνται συνεχώς ώστε να δεχτούνε πολλά ερεθίσματα. Τέλος, έχουν συνήθως, υψηλό όριο πόνου και πολλές φορές τραυματίζονται χωρίς καν να το καταλαβαίνουν.

Συμπληρωματικά, μερικά παιδιά μπορεί να κυμαίνονται ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα. Το επίπεδο διέγερσης τους, είναι ακανόνιστο και δεν σχετίζεται πάντα με το ερέθισμα που δέχονται.  Αυτό σημαίνει ότι θα είναι πολύ δύσκολο να προβλέψετε την επόμενη πιθανή τους αντίδραση. Όπως αναφέρει και η Carol Kranowitz, στο βιβλίο της, The Out- Of- Sync Child (2005, p.78), " To παιδί μπορεί να είναι υπερ-ευαίσθητο σε ένα αισθητηριακό σύστημα και υπό-ευαίσθητο σε κάποιο άλλο, ή να είναι υπο-ευαίσθητο σε μία αίσθηση και υπερ-ευαίσθητο σε μία άλλη, ή ακόμη και να "απαντά" διαφορετικά στο ίδιο ερέθισμα, εξαρτώμενο απο τη στιγμή και το πλαίσιο.

Σε ποιές καταστάσεις συναντώνται Δ.Α.Ε;

Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας, συναντάμε σε διαγνώσεις όπως:

• Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος.
• Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα.
• Μαθησιακές δυσκολίες.
• Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή.
• Σχιζοφρένεια.
• Άτομα με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
• Σύνδρομο του εύθραυστου Χ κ.λ.π.

* (Να τονιστεί ότι στις παραπάνω περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν Δ.Α.Ε. αλλά μπορεί και να μην υπάρχουν, όπως επίσης Δ.Α.Ε μπορεί να συνυπάρχουν και σε άλλες καταστάσεις που δεν αναφέρονται εδώ).

Πώς οι Δ.Α.Ε. επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση;

Τα προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας, μπορεί να εμφανιστούν με μορφές όπως: χαμηλή επίδοση στο σχολείο, προβλήματα στην δυαδική αλληλεπίδραση, την προσοχή, τον αδρό και λεπτό συντονισμό κινήσεων, με αναπτυξιακές δυσκολίες, χαμηλή αυτοπεποίθηση και καθυστέρηση στον λόγο ή την ομιλία.

Η συμπεριφορά του παιδιού σχεδόν πάντα επηρεάζεται και πιθανώς το παιδί να είναι παρορμητικό, επιθετικό, φοβισμένο ή να μην έχει αίσθηση κινδύνου, "αποτραβηγμένο"-μοναχικό, ενοχλητικό, ή να δείχνει γενικά πως δεν μπορεί να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις και να μην μπορεί να σχεδιάσει τις κινήσεις του.

                              

Οι Δ.Α.Ε μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές, αλλά σχεδόν πάντα, εμφανίζονται στις κοινωνικές δεξιότητες. Αυτό που άλλα παιδιά βρίσκουν υπέροχο, μπορεί να είναι πολύ ενοχλητικό για ένα παιδί με Δ.Α.Ε. Ενώ άλλα παιδιά διασκεδάζουν παίζοντας με την μπάλα στο χωράφι, συζητώντας και σφυρίζοντας ή φωνάζοντας, τα παιδιά με Δ.Α.Ε  αισθάνονται πολλές φορές τον χώρο παιχνιδιού, ως ένα τρομακτικό, απρόβλεπτο, και επικίνδυνο μέρος. Τα επίπεδα φασαρίας είναι πολύ υψηλά για αυτά, η συνεχής οπτική σύγχυση και τα παιδιά που τρέχουν μπορεί να τα ζαλίσουν, και η πιθανότητα ενός αγγίγματος απο κάποιον ή ενός χτυπήματος απο την μπάλα μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτική.  Αν έχουν θέμα με το άγγιγμα, αν η ισορροπία και η ενημερότητα σώματος είναι δύσκολο να αναγνωριστούν, αν το να είναι σε ένα μέρος με αρκετό κόσμο είναι για αυτά δύσκολο, τότε όπως είναι λογικό, οι κοινωνικές καταστάσεις επηρεάζονται.

Η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να φαίνεται, παράξενη, παιδιάστικη ή αλλόκοτη. Τα παιδιά που προσπαθούν να προστατέψουν τον εαυτό τους απο καταστάσεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, συνήθως αρνούνται να κάνουν πράγματα και αυτό αποτελεί πρόβλημα για τα άλλα παιδιά. Για παράδειγμα, ένα παιδί που χτυπά τα χέρια του, ή στριφογυρίζει, ώστε να "ρυθμιστεί" μοιάζει στα υπόλοιπα παιδιά παράξενο με αποτέλεσμα να το αποφεύγουν. Επίσης, μπορεί να "εξοστρακίζεται" ενα παιδί με Δ.Α.Ε, απο μία παρέα, επειδή δεν καταλαβαίνει τους κανόνες της παρέας, και δεν ακολουθεί τις συνήθειες των άλλων παιδιών, ή ακόμη επειδή συνεχώς κινείται και αγγίζει πράγματα. 

Το να έχει πρόβλημα με τις μεταβάσεις- το να περάσει απο τη μία δραστηριότητα στην άλλη- μπορεί να είναι μεγάλο πρόβλημα στο σχολείο και εξαιτίας αυτού τα παιδιά στο σχολείο να το αποφεύγουν αφού η συμπεριφορά του φαίνεται παράξενη. 

Τα παιδιά με Δ.Α.Ε είναι σίγουρο πως χρειάζονται θεραπεία βασισμένη στις αρχές της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες τους, στο κομμάτι της κοινωνικοποίησης και όχι μόνο. Σίγουρο όμως, επίσης, είναι ότι οι γονείς, οι καθηγητές, οι νηπιαγωγοί κ.λ.π. των υπόλοιπων παιδιών πρέπει να  αντιληφθούν και να αποδεχτούν την διαφορετικότητα των παιδιών αυτών και βασισμένοι πάνω σε αυτή την αποδοχή να ενημερώσουν και να προσαρμόσουν τόσο τα υπόλοιπα παιδιά και το περιβάλλον φυσικά, ώστε τα παιδιά με Δ.Α.Ε να μην απομονώνονται και στοχοποιούνται. 

Μπουρνάκα Αικατερίνη, Εργοθεραπεύτρια.

Πηγές:

B, Sher., 2009. Understanding Sensory Processing Issues. In: B, Sher (ed). Early Intervention Games. San Frasisco: JOSSEY-BASS, pp.9

Wikipedia, 2016. Sensory Processing Disorder- Relationship to others disorders. [online] Available at: <https://en.wikipedia.org/wiki/Sensory_processing_disorder#cite_note-Kratz_2009-68> Accessed 19 May 2016.