Εκτελεστικές δεξιότητες και τι πρέπει να γνωρίζουν οι θεραπευτές.

Εκτελεστικές δεξιότητες και τι πρέπει να γνωρίζουν οι θεραπευτές.

                    

"Εκτελεστικές δεξιότητες"/"Εκτελεστικές λειτουργίες". Τι είναι;

Πρόκειται για ένα σύνολο δεξιοτήτων που αποτελούν μέρος ενός υψηλότερου επιπέδου γνωστικών διεργασιών, που αναπτύσσονται στους μετωπιαίους  λοβούς, απο την παιδική ηλικία μέχρι  τις αρχές της ενηλικίωσης. Επιπλέον, είναι αρκετά πιο αφηρημένη έννοια απο ότι άλλες γνωστικές λειτουργίες ( π.χ. εργαζόμενη μνήμη ή οπτική επεξεργασία) και γι' αυτό είναι αρκετά δύσκολο να προσδιοριστούν και να αξιολογηθούν. 

Ως θεραπευτές καθημερινά βλέπουμε παιδιά που δυσκολεύονται με πολύπλοκες δεξιότητες κατα την διάρκεια των  καθημερινών εργασιών, όπως:

• Αυτορύθμιση ( εστίαση προσοχής, έλεγχος παρόρμησης, κατευναστικές δεξιότητες)
• Επίλυση προβλήματος ( καθορισμός στόχου, δημιουργία σχεδίου και εξέταση πιθανών σεναρίων δράσης, ακολουθία κατευθύνσεων, οργάνωση, αναγνώριση λαθών και διόρθωση, αξιολόγηση αυτο-απόδοσης, επίτευξη στόχου)
• Πολυδιεργασία ( ιεράρχηση, να θυμόμαστε και να εργαζόμαστε με πολλά κομμάτια των πληροφοριών)
• Ευελιξία σκέψης ( εναλλακτική προσέγγιση μιας εργασίας λαμβάνοντας υπόψιν τις νέες ιδέες και εναλλακτικές, δημιουργία επιλογών και λήψη αποφάσεων, διατήρηση κοινωνικής αλληλεπίδρασης)

Γιατί πρέπει να εστιάζουμε στις εκτελεστικές δεξιότητες;

• Έρευνες δείχνουν πως σε διαγνώσεις όπως είναι οι διαταραχές προσοχής (ΔΕΠ-Υ), οι μαθησιακές δυσκολίες, οι διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχικές διαταραχές,  οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, εμφανίζεται ένα σημαντικό έλλειμμα εκτελεστικών λειτουργιών.     

• Οι εκτελεστικές λειτουργίες αποτελούν έναν απο τους ισχυρότερους παράγοντες     πρόβλεψης της μετέπειτα επιτυχίας των παιδιών. Πιο συγκεκριμένα, πολλές μελέτες εστιάζουν συγκεκριμένα στον έλεγχο παρορμήσεων και στις δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης, ως  προγνωστικά θετικών αποτελεσμάτων.

• Η εκτελεστική λειτουργία μπορεί να είναι μία δύσκολη δεξιότητα με την οποία εργαζονται  τα παιδιά, βάσει του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται αυτή την δεξιότητα.Συνήθως οι γονείς χρειάζονται επιπρόσθετη διορατικότητα και εκπαίδευση για να βοηθήσουν   τα παιδιά τους, να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες τους, για υψηλότερου επιπέδου δεξιότητες σκέψης.

                     

Πως αναπτύσσονται οι εκτελεστικές δεξιότητες;

Πρόκειται για ένα δύσκολο ερώτημα για να απαντηθεί. Η εκτελεστική λειτουργία αφορά μία νεότερη περιοχή έρευνας στο κομμάτι της γνωστικής ψυχολογίας και δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητή. Οι περισσότερες έρευνες στρέφονται στην ιδέα οτι οι μετωπιαίοι λοβοί πρώτα χρησιμοποιούνται  στην αυτορύθμιση μέσω του κύκλου συγκόλλησης  μητέρας-βρέφους.

Στην συνέχεια, κατά την διάρκεια των νηπιακών και πρώτων σχολικών χρόνων, αναπτύσσονται, καθώς ένα παιδί μαθαίνει να αυτορυθμίζει την συμπεριφορά του ( εκμάθηση ελέγχου των παρορμήσεων, έλεγχος σώματος  και αναγνώριση συναισθημάτων). Καθώς η παιδική ηλικία προχωρά, αναπτύσσεται ένα υψηλότερο επίπεδο δεξιοτήτων, όπως η επίλυση προβλημάτων, η αυτο-διόρθωση, η ιεράρχηση και ο καθορισμός στόχων.

Πως  μπορούν οι θεραπευτές να βοηθήσουν τα παιδιά  να "ενδυναμώσουν" τις εκτελεστικές δεξιότητες τους;  

Οι εκτελεστικές δεξιότητες είναι ποικίλες και απαιτούν απο το παιδί να χρησιμοποιήσει πολλές νευρικές οδούς σε μια ποικιλία δραστηριοτήτων και περιβάλλοντος, σε σύγκριση με πιο συγκεκριμένες δεξιότητες όπως, η διαδικασία μάθησης του ονόματος, όπου χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες δεξιότητες για να ενισχυθεί μια συγκεκριμένη νευρική οδός.  Το γεγονός αυτό καθιστά την εκμάθηση αυτών των δραστηριοτήτων προκλητική ( και πιθανώς αυτός είναι και ο λόγος που πολλά παιδιά δυσκολεύονται με αυτές). Δεν μπορούμε απλά να εκπαιδεύσουμε μια συγκεκριμένη δεξιότητα , αλλά αντί αυτού χρησιμοποιούμε στρατηγικές διδασκαλίας που βοηθούν στην ενεργοποίηση και την αξιοποίηση πολλών νευρικών οδών των μετωπιαίων λοβών. 

Ακολουθούν 5 συγκεκριμένες στρατηγικές για την προώθηση της ανάπτυξης της εκτελεστικής λειτουργίας, κατά την διάρκεια των θεραπευτικών εργασιών...

• Επιβράνδυση: Δώστε στο παιδί περισσότερο χρόνο για εξερεύνηση και επίλυση προβλήματος κατα την διάρκεια των συνεδριών. Πολλές φορές ήμαστε τόσο επικεντρωμένοι να φέρουμε εις πέρας τις δραστηριότητες που ξεχνούμε οτι κάθε μικρή εμπειρία είναι μια μαθησιακή στιγμή. Αφήστε χρόνο στα παιδιά να σκεφτούν και να επεξεργαστούν, να πάρουν αποφάσεις, να κάνουν λάθη και να αυτο-διορθωθούν.

• Δώστε λιγότερη  δομή και κατευθύνσεις: Ως θεραπευτές γνωρίζουμε οτι η παροχή υψηλού επιπέδου δομής (οπτικά προγράμματα και ρουτίνες) και οι σαφείς κατευθύνσεις συχνά  βοηθούν τα παιδιά να είναι πιο συνεργάσιμα και να συμμετέχουν πιο εύκολα, αλλά συχνά δεν τα προκαλεί να χρησιμοποιήσουν δεξιότητες υψηλότερου επιπέδου. Παρέχετε, λοιπόν, την δομή που απαιτείται για την επιτυχία των παιδιών, αλλά θυμηθείτε να  βρείτε το σημείο-κλειδί που αφήνει το περιθώριο "πρόκλησης" , ώστε να  μην αποτρέπονται απο τις συνεδρίες οι φυσικές ευκαιρίες μάθησης που μπορούν να προκύψουν.

• Αφήστε περιθώριο λάθους και ενθαρρύνεται την αυτο-διόρθωση: Υπάρχει ένα τεράστιο όφελος μάθησης όταν γίνονται λάθη. Προωθείτε η αυτορύθμιση, η επίλυση προβλήματος  και η ευελιξία σκέψης. Δώστε στα παιδιά τον χρόνο που χρειάζονται για να διορθώσουν τα λάθη τους.

• Δημιουργείστε και εφαρμόστε ένα πρόγραμμα για την ανάπτυξη της αυτορύθμισης: Υπάρχουν πολλά καλά διαθέσιμα προγράμματα. Ένα καλό πρόγραμμα πρέπει να διδάσκει την αναγνώριση συναισθημάτων, την ενημερότητα και τον έλεγχο σώματος και να παρέχει μια ποικιλία στρατηγικών ειδοποίησης και ηρεμίας, όπως αισθητηριακές,  συμπεριφορικές και γνωστικές στρατηγικές (επειδή τα παιδιά χρειάζονται να δοκιμάσουν πολλές επιλογές καθώς μαθαίνουν να αυτορυθμίζονται)

• Διδάξτε στους γονείς στρατηγικές για χρήση στο σπίτι: Επειδή οι εκτελεστικές δεξιότητες χρησιμοποιούν μια ποικιλία νευρικών οδών δεν μπορούν ν α τελειοποιηθούν μόνο μέσα απο τις συνεδρίες μας. Η γενίκευση είναι η λέξη κλειδί. Χρειάζεται να γίνουν μέρος των καθημερινών ρουτινών, ώστε να οικοδομηθούν ισχυρές δεξιότητες, και γι' αυτό οι γονείς πρέπει να είναι μέρος αυτής  της διαδικασίας. 

Μπουρνάκα Αικατερίνη, Εργοθεραπεύτρια.

Πηγή: 

Growing hands on kids. 2016., What therapists need to know about executive function skills [ on line] Available at: <http://www.growinghandsonkids.com/therapists-need-know-executive-function-skills.html> Accessed at 13 July 2016.